CÁCH VIẾT BÀI GIÁO DỤC SỨC KHỎE CHO TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG

[clbbanyeulamsang]1. Đại cương
Truyền thông đại chúng (TTĐC) bao gồm truyền hình, phát thanh, báo chí với ưu thế đưa thông tin đến rất nhiều người trên diện rộng có tác dụng tốt trong việc cung cấp thông tin về các vấn đề sức khỏe đồng thời tạo dư luận phần nào tác động làm chuyển đổi thái độ của người dân góp phần giúp thay đổi hành vi. Tuy nhiên, TTĐC cũng có những khuyết điểm mà chúng ta cần để ý đó là :
- Về phương diện giao tiếp người phát tin không tiếp xúc trực tiếp với người nhận tin, không cảm nhận được thái độ của người nhận và tất nhiên là không thể điều chỉnh những ứng xử của mình cho phù hợp.
- Về phương diện truyền thông hầu như là một chiều, rất khó thu nhận hồi báo do đó có nhiều khả năng gây hiểu lầm mà điều này trong chăm sóc sức khỏe nhiều trường hợp sẽ rất tai hại. Thêm nữa bài viết cho TTĐC độ dài giới hạn, trường hợp Truyền hình, Phát thanh khán thính giả chỉ xem, nghe qua một lượt không có điều kiện quay trở lại.
- Về phương diện khơi dậy thì thường là giáo dục thụ động nên khó lôi cuốn được sự tham gia của người nhận tin.
Vì những lý do trên có người nói viết bài GDSK cho TTĐC dễ nhưng mà khó. Dễ vì viết sao cũng hoàn tất được việc phát tin, còn khó là vì viết sao cho người dân chấp nhận, hiểu được và ứng dụng được thông tin trong những hạn chế mà ta đã đề cập.
2. Một số kỹ năng GDSK vận dụng trong viết bài cho TTĐC
2.1. Giao tiếp
- Có lẽ điều quan trọng nhất đó là sự thấu cảm với đối tượng mà ta nhắm đến bởi vì thực tế ta không gặp mặt đối tượng. Ta thử hình dung trong vấn đề sức khỏe ta sắp đề cập, đối tượng có thể đã biết những gì (những hiểu biết thông thường, phổ biến trong xã hội), có niềm tin nào (tin đúng, sai, mê tín...), đối tượng cần muốn biết điều gì, đối tượng hiểu được những từ chuyên môn không... Nói chung càng cố gắng thấu cảm bao nhiêu bài viết của ta càng có nhiều hy vọng được tiếp nhận tốt bấy nhiêu.
- Sự thấu cảm cũng thể hiện trong cách chúng ta viết bài, đặc biệt quan trọng là phần dẫn nhập.
Ví dụ: xét đoạn mở đầu: “Hiện tại tỉ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em còn khá cao, lý do chủ yếu là do nhiều bậc cha mẹ thiếu hiểu biết cách nuôi dạy con”. Giả sử ta là cha mẹ khi thoạt đầu nghe câu này ta có vui lòng không để theo dõi tiếp? Chắc không ai muốn mình bị chê bai, gán tội. Có thể viết: “Là bậc cha mẹ không ai trong chúng ta muốn con mình bị còi cọc, ốm yếu, suy dinh dưỡng. Thế nhưng tiếc thay vì nhiều lý do mà có đôi trường hợp chưa thể chăm cho trẻ được phát triển tốt. Hôm nay chúng tôi xin phép được chia sẻ một số kiến thức khoa học cũng như kinh nghiệm nuôi dưỡng trẻ nhằm giúp cho sức khỏe con em chúng ta...”
Kỹ năng giao tiếp cho dù cách mặt vẫn luôn luôn cần được để ý (chưa tính đến các kỹ năng lúc trình bày đối với từng loại hình cụ thể như Truyền hình cần thêm kỹ năng diễn đạt không lời như vẻ mặt dịu dàng, nụ cười, sự diễn cảm, Truyền thanh thì giọng nói ôn tồn, tình cảm...).
Nhân đây cũng xin nói thêm về qui tắc “Người của mình”. Nói chuyện với một đối tượng nào đó ta cũng cố gắng tìm những đặc điểm chung nào đó giữa ta và đối tượng, chẳng hạn đến với người cùng phái: “chị em chúng ta” hoặc “cánh đàn ông chúng ta”, đến với người lớn “là bậc cha mẹ chúng ta...”, để tạo sự đồng cảm.
2.2. Truyền thông
- Ý tứ, cách diễn đạt càng đơn giản chừng nào càng tốt chừng nấy. Ví dụ: nên chuyển những con số, tỉ lệ phần trăm chi tiết thành những số gần đúng dễ nhớ. Ví dụ: Thay vì nói 36.989 trường hợp thì nói gần/xấp xỉ 37.000 trường hợp; thay vì nói 52,35% thì có thể nói hơn phân nữa.
- Từ ngữ được chọn sao cho ai cũng có thể hiểu, hạn chế các từ chuyên môn, từ địa phương, các tiếng lóng, ẩn dụ.
- Đề cập các ý cốt lõi, trọng tâm về vấn đề sức khỏe đề cập, về cách chăm sóc giúp người nhận thông tin dễ nắm bắt.
- Nếu phương tiện truyền thông cho phép (Truyền hình, Báo chí kể cả Phát thanh) tận dụng các cách diễn đạt trực quan (Hình ảnh, sơ đồ, tiếng động...) nhằm giúp đối tượng nhận thức tốt hơn đồng thời cũng giúp dễ nhớ.
- Đối với Truyền hình - Phát thanh nên viết câu đơn, ngắn gọn. Khi thể hiện nhiều ý tốt nhất nên lặp lại các từ dẫn như “AIDS không lây qua bắt tay, không lây qua ăn uống chung, không lây qua...” vì nếu không người xem, nghe giữa chừng hoặc gián đoạn có thể hiểu nhầm khi từ dẫn quá xa các ý.
2.3. Khơi dậy
Dù không thể dùng những biện pháp giáo dục chủ động chúng ta cũng cố gắng phần nào trong việc khơi dậy bằng một thái độ tôn trọng, tin tưởng vào đối tượng:
- Như trên ta đã đề cập “Là bậc cha mẹ không ai muốn con mình bị...” có thể phần nào khơi dậy tình phụ tử, mẫu tử giúp đối tượng quan tâm hơn đến vấn đề và có thể là động cơ để thay đổi hành vi.
- Những câu nói như: “Cách bù nước bằng nước muối đường khá đơn giản, nhà nào cũng làm được, thực tế nhiều bậc cha mẹ đã thực hành được ngay cả những lúc đêm hôm, lễ tết và đã giúp con mình tránh khỏi tử vong” hoặc “Tôi tin rằng tất cả chúng ta đều có thể làm được...” có thể phần nào giúp đối tượng tự tin hơn vào chính mình, vào khả năng thực hiện những kỹ thuật chăm sóc sức khỏe.
- Giới thiệu địa chỉ hoặc số điện thoại để liên hệ khi cần có thể giúp đối tượng cảm thấy yên tâm hơn và biết nơi hỏi thêm những điều cần thiết.
Tóm tắt về 3 kỹ năng chúng ta có thể nhớ 3 hoạt động :
- Empathize - Thấu cảm để hiểu đối tượng là ai, nghĩ gì, muốn gì.
- Emphasize - Truyền thông nhấn mạnh vào những điều cốt lõi, thích đáng.
- Empower - Khơi dậy sự tự tin, tự lực, tự quyết.
3. Một số nguyên tắc trong xây dựng thông điệp cho TTĐC trong chiến dịch TT-GDSK
Hàng ngày con người ta phải tiếp nhận không biết bao nhiêu là thông tin cho nên những thông tin cung cấp trong chiến dịch vận động sức khỏe phải làm sao để có thể dễ tiếp nhận, dễ nhớ, có ấn tượng. Sau đây là một số nguyên tắc:
Giữ cho thông điệp được đơn giản
Một trong những lỗi thường gặp nhất của các nhà vận động sức khỏe chưa kinh nghiệm đó là họ cố gắng chuyển tải càng nhiều thông tin chi tiết càng tốt. Đối tượng cần nghe những thông điệp đơn giản đi vào trọng tâm của vấn đề. Nhằm mục đích vận động sức khỏe, những sự kiện được chắt lọc tốt có giá trị hơn hàng trăm con số thống kê về phát hiện bệnh và kết quả điều trị. Ví dụ:

Kém hiệu quả
Tốt hơn
Hiệu quả tốt nhất
264 bệnh nhân HIV dương tính được theo dõi sau 18 tháng bắt đầu từ tháng giêng năm 1996. 91 trường hợp cuối cùng đã chết vì bệnh lao phổi, 42 chết vì sưng phổi.
Ở một số vùng của nước ta, 34 phần trăm những bệnh nhân HIV dương tính chết vì bệnh lao.
Ở tại một số vùng của nước ta, một trong ba người nhiễm HIV không tránh khỏi cái chết vì bệnh lao. Hơn thế nữa, họ còn lây lao cho những người bình thường khác.
Sử dụng ngôn ngữ mạnh mẽ
Một điều quan trọng đó là cần làm sao sử dụng ngôn từ để diễn tả tính chất cấp thiết của vấn đề. Ví dụ: “Báo động tình hình lao kháng thuốc!”, “Cảnh giác nguy cơ bệnh lao bùng phát!”
Tuy nhiên không vì thế mà ta tạo ra một cuộc báo động giả hoặc một sự đe dọa quá mức gây hoang mang.
Chia sẻ những điều mới
Ta cần tìm cách để thông tin cho đối tượng những điều họ chưa biết. Rõ ràng rằng một bệnh mới như bệnh cúm gà thu hút sự chú ý của nhiều người hơn bệnh lao là một bệnh đã được nhắc đến bao nhiêu năm. Do đó cần khai thác những khía cạnh mới của bệnh như đặc tính kháng thuốc tăng lên (ví dụ: Bệnh lao đã trở nên hung dữ hơn), hoặc có phương pháp điều trị mới hiệu quả hơn (ví dụ: Một phương pháp điều trị lao mới đã ra đời).
Chú ý rằng có những điều rất bình thường trong y giới nhưng lại có thể rất mới lạ đối với những người không chuyên y. Luôn tìm tòi những thông tin cập nhật mới nhất.
Tạo cho các thông điệp nhìn sự lôi cuốn
Hình ảnh được cho thấy là có tác động tức thời mạnh hơn lời nói và chữ viết. Khi trình bày cần phải chọn lựa và chuẩn bị kỹ lưỡng những hình ảnh định sử dụng. Phim video với những hành động thật cũng như các cuộc phỏng vấn người thật có tác động rất lớn.
Hướng đến đối tượng
Một số từ ngữ hoặc cách diễn đạt có thể hợp với nhóm người này nhưng không hợp với nhóm người khác. Một điều sống còn đó là ta phải gọt giũa thông điệp để phù hợp với đối tượng. Thông thường người ta lắng nghe những gì có ảnh hưởng trực tiếp đến bản thân. Ta nên xây dựng thông điệp sao cho đối tượng cảm thấy có liên quan. Muốn vậy cần tìm hiểu kỹ về đối tượng như tuổi, giới, sở thích, vai trò, trách nhiệm, mức nhận thức về vấn đề liên quan v.v...
4. Làm việc với các phương tiện truyền thông đại chúng trong chiến dịch TT-GDSK
Truyền thông đại chúng là phương tiện hữu hiệu trong một chiến dịch TT-GDSK. Tuy nhiên ở mỗi địa phương, các cơ quan truyền thông đại chúng có những đặc điểm riêng do đó ta cần phải tìm hiểu kỹ trước khi chuẩn bị cho một chiến dịch vận động trên truyền thông đại chúng. Có nhiều bước đi cụ thể có thể giúp phát huy hơn nữa tác dụng của TTĐC.
4.1. Tiếp xúc với TTĐC
- Gửi bản thông báo hoặc khuyến cáo
- Gửi các bản tin
- Gọi điện cho phóng viên: để xác nhận xem có nhận được các tài liệu trên chưa và để trình bày nhanh cho họ nắm vấn đề.
- Gửi những câu chuyện điển hình.
4.2. Viết bài cho TTĐC
- Viết các bài bình luận, thông tin khoa học
- Thư ngỏ.
4.3. Tổ chức thực hiện các hoạt động trên TTĐC
- Tổ chức họp báo
- Tiếp xúc ngắn: mời khoảng 5-6 phóng viên thân thiết đến văn phòng để cung cấp thông tin và trao đổi thêm về những vấn đề liên quan
- Gặp gỡ biên tập viên: ở một số địa phương, tòa soạn báo có thể mời ta đến để phỏng vấn về các vấn đề liên quan
- Thu thập ảnh tư liệu: truyền hình và báo chí cần hình hoặc phim ảnh tư liệu để minh họa cho bài viết. Ta cần phải tổ chức thu thập những ảnh tư liệu hoặc mời phóng viên đến lấy ảnh về vấn đề liên quan ta cần vận động sức khỏe.